بە ڕاپۆرتی ئاژانسی هەواڵی مێهر، پارێزگاری هەمەدان لە داوێنی کێوەکانی ئەڵوەند و لە بەرزایی 1741 مەتری لە ئاستی دەریا هەڵکەوتووە. ئەو پارێزگایە کەشوهەوای کوێستانی هەیە و بە پێتەختی شارستانیەت و مێژووی ئێران بەناوبانگە. ئەو شارە لە سەردەمی مادەکان چێ کراوە و لە ڕاستیدا یەکەم ماڵی مادەکان بۆ نیشتەجێ بوون بووە کە بە ناوی هێگمەتانە بەناوبانگ بووە. هەموو ساڵێک گەشتیاران سەردانی ئەو شارە کۆنە و ناوچە گەشتیارییەکانی دەکەن.
پارێزگای هەمەدان یەکێک لە پارێگا دراوسێیەکانی کوردستانە و زۆربەی هەرە زۆری خەڵکەکەی بە زمانی تورکی دەئاخێڤن بەڵام ژمارەیەکیشیان بە زمانی لوڕی کە هەندێک کەس بە بەشێک لە زمانی کوردی دەزانن قسە دەکەن . هەروەها ژمارەیەک لەک زمانیشی تێدا ژیان دەکات.
شاری هەمەدان لە ئەو شارانەیە کە لە وەرزی بەهار کەشوهەوایەکی فێنک و خۆشی هەیە و مەبەستی سەفەر بۆ ئەو شارە زیاتر دەکاتەوە.
شوێنە گەشتیارییەکانی هەمەدان لە خوارەوە دەناسرێت:
ئەشکەوتی عەلیسەدر
ئەشكەوتی عەلیسەدری هەمەدان لە ڕیزی گەورەترین ئەشکەوتە ئاوییەکانی ئێرانە و مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ خولی دووهەمی زەویناسی و سەردەمی ژوراسیک. ئەو ئەشكەوتە لە ساڵی 1387 لە ڕیزی میراتی سروشتی تۆمار کراوە. ئەشكەوتی عەلیسەدری هەمەدان لە تەلار، داڵان و ڕێڕەوی باریک پێک هاتووە. قووڵایی ئاوی ئەشكەوتەکە لە بەشە جیاوازەکاندا ، جیاوازە و لە هەندێک جێگادا دەگاتە 14 مەتر و ئاوی ئەشکەوتەش بێ بۆن و تام و ڕەنگە.
لە سەردەمە کۆنەکانەوە خەڵکی گوندی عەلیسەدر لە ئەو ئەشكەوتە وەکوو حەشارگە لە کاتی شەڕی ناوخۆیی و دەرەکی کەڵکیان وەردەگرت.
مەزارگەی ئەبوو عەلی سینا
هەمەدان بۆ هەمووان وەبیرهێنەرەوەی مەزارگەی پزیشک و فەیلەسووفی ناسراوی ئێرانی ئەبوو عەلی سینایە کە یەکێک لە شوێنە گەشتیارییەکانی ئەو شارە دێتە ئەژمار.
گەنجنامە
کۆمەڵەی گەنجنامە، گەنجێکی ئاشکرا بۆ گەشتیاران و خەڵکی پارێزگای هەمەدانە. ئەو کۆمەڵە گەشتیارییە یەکێک لە شوێنە جوان و مێژووییەکانی هەمەدانە کە بەردەنووسراوە کۆنەکانی مێژووی 2500 ساڵەیان هەیە و هی سەردەمی هەخامەنشیەکانە. هەروەها نووسراوەکانی سەر ئەو تاشەبەردانە بە شێوە نووسینی بزمارییە و لە ڕیزی ئاسەواری نەتەوەیی تۆمار کراوە.
گوند و سەراوی مەلووسان
سەراوی مەلووسان لە ڕێزی جوانترین گوندە گەشتیاریەکانی پارێزگای هەمەدانە. ئەو گوندە سەرەڕای بوونی سروشتی جوان، کانی بە ئاوی زوڵاڵ، دوو ئەشكەوتی مێژوویی، کێوەکانی سەراو و دەشتی بەربڵاو و سەرسەوزی ناسراو بە بووکی ئێرانی تێدایە.
مەزارگەی باباتاهیری عوریان
مەزارگەی باباتاهیر لە پارێزگای هەمەدانە و لە ڕیزی شوێنە مێژوویی و گەشیاریەکانە. باباتاهیر شاعێری سەدەی چوار و پێنج بووە و دووبەیتییەکانی بە زمانی لوڕی زۆر بەناوبانگە.
دەشتی میشان
دەشتی میشان لە کێوەکانی ئەڵوەند جێی گرتووە و بە گۆڕەپانی میشانیش ناسراوە. دیتنی ڕەشماڵی عەشایر لە ئەو دەشتە بێ بنە زۆر چێبەخشە و بۆ گەشتیاران سەرەنجڕاکێش.
سەراوی گیان
سەراوی گیان کانییەکی پڕ ئاو خاوێنە و دەوری لە دار لەوانە بەڕوو پڕ کراوە و دیمەنێکی جوانی نەخشاندووە بۆ گەشتیاران و لە ساڵی 1378 لە ڕیزی ئاسەواری نەتەوەیی جێی گرتووە.
پەیکەرەی شێربەردینە
پەیکەرەی شێرە بەردینە لە ڕیزی بەبایەخترین و گرینگترین ئاسەواری سەردەمە کە بەرزاییەکەی دەگاتە 20 مەتر و پاناییەکەی دەگاتە نزیک بە 5 مەتر و لەسەر تەپۆڵکەیەک هەڵکەوتووە. ئەو پەیکەرە لە شوێنی ناشتنی یەکێک لە گرینگترین فەرماندەکانی ئەسکەندەر بە ناوی هۆنا شیون هەڵکەوتووە.
گومەزی عەلەوییەکان
گومەزی عەلەوییەکانی هەمەدان گومەزێکی کۆن و بەرچاوی سەردەمی سەلجووقییەکان و خاوەن نەژیارڤانییەکی زۆر جوانە و تێیدا گەچ بڕی تایبەت بەکار هێنراوە.
تاوەری قوربان
یەکێک لە تایبەتترین شوێنە گەشتیارییەکانی هەمدان تاوەری قوربانە کە بەرزاییەکەی دەگاتە نزیک بە 8 مەتر. هۆکاری ناولێنانی ئەو تاوەرە کەسێکە بە ناوی قوربان کە لە کاتی هێرشی ئەفغانستانییەکان بۆ سەر هەمەدان لە ئەو شارە بەرگری کردووە و چالاکی سیاسی ئەو سەردەمە بووە.
مۆزەخانەی هێگمەتانە
مۆزەخانەی هێگمەتانە مۆزەخانەیەکی کۆن و مێژوویی لە نو دڵی شاری هەمەدانە. ئەو مۆزەخانە لە گرینگترین و باشترین ئاسەوارەکانی ئەو شارە و ئێرانیش دێتە ئەژمار و ئاسەواری مێژوویی کۆن لەوانە ئەشکانییەکان، مادەکان و هەخامەنشییەکان و ساسانییەکان و سەردەمی ئیسلامی تێدایە.
کلێسەی کۆنی گریگوری ستێفان
کڵیسەی گریگوری ستێفان کە ناوی دیکەی کڵێسەی ستێپانە لە لیستی شوێنە گەشتیارییەکانی پارێزگای هەمەدانە. ئەو کڵێسەیە لە ڕۆژهەڵاتی تەپۆڵکەی هێگمەتانە چێ کراوە..
Your Comment